KAART - AFBEELDINGEN  - VOLGENDE PROJECT
ARCHITECTUURGIDS.NL / ARCHITECTUREGUIDE.NL
WONINGBOUW EIGEN HAARD, POSTKANTOOR
M. DE KLERK, 1913-1920, Spaarndammerplantsoen, Zaanstraat, Oostzaanstraat, Amsterdam
Woningbouw Eigen Haard, Postkantoor / Housing Eigen Haard, Post Office ( M. de Klerk )
© 2006 Jan Derwig

ARCHITECT(ENBUREAU):
Michel de Klerk

BEELDEND KUNSTENAAR:
Hildo Krop

GEBOUWTYPE:
Woningbouw

STAAT:
Museum Het Schip: Oostzaanstraat 45 www.hetschip.nl; +31(0)20 68 68 595

Het woningbouwcomplex in de Spaarndammerbuurt, het hoogtepunt van de Amsterdamse Schoolarchitectuur, bestaat uit drie blokken. Het eerste blok aan de noordzijde van het Spaarndammerplantsoen is gebouwd tussen 1913 en 1915 voor de ondernemer Klaas Hille. De overige blokken zijn overgenomen door de woningbouwvereniging Eigen Haard. Het was oorspronkelijk de bedoeling om alle drie de blokken aan het plantsoen te bouwen. Het zuidblok (1915-1916) is nog wel gebouwd, maar voor het oostblok werd een nieuw, driehoekig terrein langs de spoorbaan toegewezen. Dit laatste blok, dat spoedig de bijnaam 'Het Schip' zou krijgen, is gebouwd tussen 1917 en 1920 en afgezien van de school aan de zijde van de Oostzaanstraat volledig door De Klerk ontworpen. De Klerks expressionistische stijl, nog rustig aanwezig in de eerste blokken, komt in dit blok tot volle uitbarsting. Een ongelooflijke vormenrijkdom en een van groot vakmanschap getuigende detaillering maken elk deel van het blok tot een op zichzelf staande sculptuur, zonder overigens de eenheid van het blok te ondermijnen. Het vijf verdiepingen hoge blok is symmetrisch georganiseerd. Aan de zuidzijde is het blok verlaagd. Een cilindrische beëindiging van de gevel markeert de ingang van het postkantoor. De lange, horizontaal geaccentueerde gevels langs de Zaanstraat en gedeeltes van de Oostzaanstraat zijn relatief strak en rustig gehouden. De gevel langs de Hembrugstraat is in het midden eveneens verlaagd en teruggeplaatst, zodat een klein driehoekig voorplein ontstaat dat wordt gedomineerd door een taps toelopend torentje. Een smalle poort naast het postkantoor geeft toegang tot het binnenterrein, waar een smal pad tussen de tuinen eindigt in een vergadergebouwtje. De vele verschillende metselverbanden en het fantastische timmerwerk dwingen respect af voor de metselaars en timmerlieden die deze arbeiderswoningen bouwden. Na De Klerks vroege dood in 1923 schreef een bewoonster in een ingezonden stuk in het dagblad Het Volk: 'Hij is heengegaan, de man van onze woningen. Hoe zullen wij arbeidersvrouwen deze stoere werker gedenken, voor wat hij gedaan heeft voor onze mannen en kinderen? Is het niet of iedere steen je toeroept: Komt allen gij werkers en rust uit in je huis, dat er is voor U. Is het Spaarndammerplein geen sprookje dat je als kind gedroomd hebt, omdat het iets was, wat voor ons kinderen niet bestond?'
Naast bewondering was er ook veel kritiek. Van de zijde van overheid en burgerij, die de woningen te luxueus en de architectuur te exuberant vonden. Van de zijde van de latere functionalisten kwam er fundamenteler kritiek. Achter de fraaie gevels komen de woningen, vaak standaardontwerpen van bouwondernemers, er maar bekaaid af. De meeste decoraties en het torentje hebben geen enkele functie. Ook is er kritiek op de weinig structurele wijze van behandeling van het bouwblok en van de bijzondere elementen (school, postkantoor) daarin. In het complex is Museum Het Schip gehuisvest. Er is een museumwoning ingericht en het Postkantoor is gerestaureerd. Vóór het postkantoor is enig straatmeubilair van de Amsterdamse School verzameld.